Wzrok to jeden z najważniejszych zmysłów człowieka, odpowiadający za odbiór około 80% wszystkich docierających do niego informacji. Dzięki obecności dwóch oczu umieszczonych w pewnym odstępie od siebie, ludzie posiadają zdolność widzenia obuocznego. Polega ono na scalaniu obrazów odbieranych przez każde oko osobno, co pozwala na ich interpretację w formacie trójwymiarowym. Jednym z mechanizmów umożliwiających funkcjonowanie tego procesu jest widzenie stereoskopowe. Na czym dokładnie polega i w jaki sposób wpływa na codzienność?

Definicja widzenia stereoskopowego

Widzenie stereoskopowe, określane również jako widzenie przestrzenne, kształtuje się już we wczesnych etapach życia i stanowi cechę zdrowego układu wzrokowego. Możliwość jego funkcjonowania wynika z faktu, że oczy umiejscowione są w odpowiedniej odległości i skierowane w tę samą stronę, dzięki czemu rejestrują zbliżone obrazy, które następnie zostają przekształcone w trójwymiarową percepcję otoczenia. Ten mechanizm umożliwia postrzeganie głębi oraz właściwą ocenę dystansu pomiędzy różnymi obiektami.

Znaczenie widzenia stereoskopowego w codziennym funkcjonowaniu

Widzenie stereoskopowe odgrywa kluczową rolę w wielu aspektach życia codziennego. Dzięki niemu możliwe jest m.in. prawidłowe określanie odległości od różnych przedmiotów, bezpieczne poruszanie się po schodach, chwytanie poruszających się obiektów, wykonywanie ćwiczeń fizycznych czy też oglądanie filmów w technologii 3D. Jego zaburzenia skutkują problemami z orientacją przestrzenną, co znacząco utrudnia poruszanie się, omijanie przeszkód czy prowadzenie pojazdów mechanicznych. W konsekwencji osoby z takimi dysfunkcjami nie mogą wykonywać zawodów wymagających doskonałej percepcji przestrzennej, takich jak:

• kierowca zawodowy,

• taksówkarz,

• funkcjonariusz policji,

• żołnierz,

• pilot,

• pracownik wysokościowy,

• a także elektryk czy murarz, gdyż ich praca wiąże się z koniecznością operowania na wysokości powyżej trzech metrów.

Przyczyny problemów z widzeniem stereoskopowym

Zaburzenia widzenia stereoskopowego mogą wynikać z różnych czynników, do których zaliczają się:

• uwarunkowania genetyczne,

• budowa anatomiczna,

• schorzenia ośrodkowego układu nerwowego,

• wady refrakcyjne.

  
  

Do przypadłości, które mogą powodować zaburzenia postrzegania przestrzennego, należą m.in.:

• jednooczność, czyli całkowity brak widzenia w jednym oku,

• osłabiona ostrość wzroku w jednym oku, której nie da się skorygować okularami ani soczewkami,

• nieprawidłowe funkcjonowanie widzenia obuocznego,

• zez,

• niekorygowane wady refrakcji, takie jak krótkowzroczność, dalekowzroczność czy astygmatyzm,

• nieprawidłowa aktywność mózgu.

Objawy zaburzeń widzenia stereoskopowego

Osoby z problemami w zakresie widzenia stereoskopowego mogą doświadczać takich objawów jak:

• częste bóle głowy,

• nadmierne uczucie senności,

• pieczenie i swędzenie oczu,

• podwyższona wrażliwość na światło,

• szybkie zmęczenie wzroku podczas czytania i pracy przy komputerze,

• trudności w precyzyjnym wykonywaniu zadań wymagających bliskiego kontaktu wzrokowego,

• problemy z koncentracją,

• trudności ze zrozumieniem i zapamiętywaniem treści,

• zaburzenia w ocenie dystansu,

• niezdarność oraz skłonność do przypadkowego przewracania przedmiotów.

  
  

Dodatkowo osoby cierpiące na te zaburzenia mogą zauważyć u siebie deficyty w zakresie wyobraźni przestrzennej i rysunku trójwymiarowego, a także trudności z koordynacją ruchową, zwłaszcza w zakresie precyzyjnych działań wymagających współpracy oka i ręki.

Diagnostyka problemów z widzeniem stereoskopowym

Aby zdiagnozować zaburzenia widzenia stereoskopowego, konieczne jest rozdzielenie bodźców wzrokowych tak, by każde oko odbierało osobny obraz. W tym celu stosuje się zazwyczaj specjalne filtry – polaryzacyjne lub czerwono-zielone. Do najczęściej wykorzystywanych metod badawczych w tym zakresie należą test TNO, test Langa, test Muchy oraz badanie za pomocą synoptoforu.

TEST TNO

Test ten wymaga założenia specjalnych okularów z soczewkami w kolorze czerwonym i zielonym oraz analizy siedmiu tablic, na których umieszczono figury stworzone z barwnych kropek. Pierwsze trzy plansze pozwalają na ocenę, czy pacjent posiada zdolność widzenia przestrzennego, natomiast kolejne cztery umożliwiają określenie stopnia ewentualnych zaburzeń. Test ten przeprowadza się głównie u dzieci w wieku od dwóch do pięciu lat.

TEST LANGA

Podczas testu Langa wykorzystuje się specjalne płytki zawierające ciemne kropki ułożone w trzy figury. Są one pokryte przezroczystą warstwą z drobnymi cylindrycznymi prążkami, które rozdzielają obraz na dwa osobne elementy. Dzięki temu każde oko widzi dany obiekt w inny sposób. Zadaniem pacjenta jest wskazanie położenia tych figur. U osób bez zaburzeń widzenia stereoskopowego obrazy te powinny być postrzegane na różnych płaszczyznach.

TEST MUCHY

Test ten umożliwia szybkie określenie zdolności do percepcji głębi. Jest stosowany zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Podczas badania pacjent zakłada okulary polaryzacyjne i z odległości około 40 cm przygląda się kartom z rysunkami, w tym karcie przedstawiającej muchę. U osób z prawidłowym widzeniem stereoskopowym obraz muchy sprawia wrażenie trójwymiarowego, a jej skrzydła zdają się unosić nad powierzchnią karty.

BADANIE SYNOPTOFOREM

Synoptofor to urządzenie umożliwiające ocenę funkcjonowania obuocznego widzenia. Składa się z dwóch układów optycznych, dzięki którym można analizować pracę każdego oka osobno. Podczas badania pacjent skupia wzrok na różnych obiektach, które mogą poruszać się lub zmieniać położenie, a lekarz obserwuje ruchy gałek ocznych i ocenia ich prawidłowe funkcjonowanie. Synoptofor stosuje się zwłaszcza u osób, u których podejrzewa się występowanie zeza.

Dostępne metody leczenia zaburzeń widzenia stereoskopowego

W terapii zaburzeń widzenia stereoskopowego kluczową rolę odgrywa trening wzrokowy, którego celem jest stymulacja ośrodka wzroku i centralnej części siatkówki. W jego ramach stosuje się różne techniki, takie jak korekcja wad refrakcji, korygowanie nieprawidłowego ustawienia oczu, reedukacja postrzegania przestrzennego oraz ćwiczenia wzrokowe. Najlepsze efekty terapia przynosi u dzieci poniżej szóstego roku życia, gdyż w tym okresie układ wzrokowy jest jeszcze bardzo plastyczny.

W przypadkach, gdy zaburzenia wynikają z obecności zeza, konieczne może być przeprowadzenie leczenia operacyjnego, które obejmuje:

• Operację mięśni gałkoruchowych – polega ona na osłabieniu lub wzmocnieniu określonych mięśni oka lub obu oczu, aby uzyskać ich prawidłowe, równoległe ustawienie.

• Zastosowanie toksyny botulinowej – iniekcje z jej użyciem pomagają rozluźnić nadmiernie napięte mięśnie odpowiedzialne za nieprawidłowe ustawienie oczu.

  
  

Zabiegi chirurgiczne tego rodzaju przeprowadza się głównie u dorosłych, choć w niektórych przypadkach mogą być stosowane również u dzieci.

Osoby, które zauważają u siebie trudności w ocenie odległości, szybkie zmęczenie wzroku przy czytaniu lub pracy przy komputerze, powinny skonsultować się z okulistą w celu przeprowadzenia diagnostyki widzenia stereoskopowego. W przypadku wykrycia nieprawidłowości istotne jest jak najszybsze wdrożenie odpowiedniej terapii. Im wcześniej rozpocznie się leczenie, tym większa szansa na skuteczne wyeliminowanie problemu i poprawę jakości życia.