Zespół suchego oka (ZSO)/ Dry Eye Syndrome (DES), to przewlekła choroba obejmująca powierzchnię oka. Jej główną cechą jest zaburzenie równowagi pomiędzy ilością a składem łez. Jedną z kluczowych przyczyn jest deficyt lipidowej warstwy filmu łzowego, co skutkuje nadmiernym odparowywaniem łez, niestabilnością filmu łzowego i uszkodzeniem powierzchni oka.

Budowa filmu łzowego

Film łzowy tworzą trzy podstawowe warstwy:

• Zewnętrzna warstwa tłuszczowa, produkowana przez gruczoły Meiboma, która zapobiega parowaniu i utrzymuje odpowiednią grubość filmu łzowego

  
  

• Środkowa warstwa wodna, pochodząca z gruczołów łzowych – dostarcza rogówce tlen i składniki odżywcze oraz umożliwia usuwanie produktów przemiany materii

  
  

• Wewnętrzna warstwa mucynowa, wytwarzana przez komórki kubkowe spojówki – umożliwia równomierne rozprowadzenie łez i utrzymuje wilgotność komórek nabłonka rogówki.

  
  
  
  

  PCOS i insulinooporność – wpływ na oczy

  
  

Zespół policystycznych jajników (PCOS) to zaburzenie hormonalne, które nierzadko współwystępuje z insulinoopornością – zmniejszoną wrażliwością komórek na insulinę. Oba te stany mogą mieć wpływ na zdrowie oczu. Zaburzenia endokrynologiczne obserwowane w PCOS mogą oddziaływać na funkcjonowanie gruczołów Meiboma i gruczołów łzowych, zwiększając ryzyko rozwoju ZSO.

Objawy i najczęstsze przyczyny ZSO Zespół suchego oka manifestuje się szeregiem dolegliwości, które mogą znacząco pogarszać komfort życia. Do typowych objawów należą:

• uczucie suchości

• pieczenie, świąd

• zaczerwienienie

• wrażenie obecności ciała obcego

• nadmierne łzawienie (reakcja obronna)

• zamglone widzenie

  
  

Dolegliwości te nasilają się zwykle podczas długotrwałego wpatrywania się w ekran, przebywania w klimatyzowanych pomieszczeniach lub przy silnym wietrze.

Najczęstsze przyczyny zespołu suchego oka to:

• zmniejszenie produkcji łez przez gruczoły łzowe

• przyspieszone parowanie łez z powodu dysfunkcji gruczołów Meiboma

• schorzenia autoimmunologiczne (np. zespół Sjögrena)

• długotrwałe noszenie soczewek kontaktowych

• zaburzenia hormonalne (np. menopauza)

• przewlekłe stosowanie niektórych leków (antyhistaminiki, beta-blokery, leki przeciwdepresyjne)

  
  

Diagnostyka zespołu suchego oka Rozpoznanie ZSO opiera się na dokładnym wywiadzie oraz specjalistycznych badaniach okulistycznych. Do najczęściej stosowanych metod należą:

• TBUT – czas przerwania filmu łzowego, oceniany przy pomocy fluoresceiny i światła kobaltowego

• NIBUT – nieinwazyjna ocena stabilności filmu łzowego (np. urządzeniem ICP OSA)

• Pomiar menisku łzowego i interferometria – analiza grubości warstwy lipidowej łez

• Test Schirmera – ocena ilości łez przy użyciu pasków bibułowych

• Barwienie powierzchni oka fluoresceiną lub zielenią lizaminy – pozwala wykryć uszkodzenia nabłonka rogówki

  
  

Dodatkowo coraz częściej wykorzystuje się kwestionariusz OSDI (Ocular Surface Disease Index) – narzędzie oceniające nasilenie objawów i ich wpływ na codzienne funkcjonowanie pacjenta. OSDI sprawdza się także przy monitorowaniu skuteczności leczenia.

Zaburzenia hormonalne a zespół suchego oka

Hormonalna równowaga organizmu odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu prawidłowego nawilżenia powierzchni oka. Hormony płciowe – estrogeny i androgeny – regulują funkcjonowanie gruczołów łzowych i Meiboma, a co za tym idzie jakość i trwałość filmu łzowego.

Rola estrogenów

Estrogeny, główne hormony płciowe kobiet, wspierają funkcję gruczołów łzowych. Jednak ich nadmiar może paradoksalnie prowadzić do zmniejszenia produkcji łez i zmiany ich składu. Wahania poziomu estrogenów – obserwowane m.in. w przebiegu PCOS lub w okresie menopauzy – mogą nasilać objawy suchego oka.

Znaczenie androgenów

Androgeny – dominujące u mężczyzn, ale obecne również u kobiet – są istotne dla prawidłowego działania gruczołów Meiboma, odpowiedzialnych za produkcję warstwy lipidowej łez. Niedobór androgenów, częsty w przebiegu zaburzeń hormonalnych, osłabia funkcję tych gruczołów i sprzyja rozwojowi ZSO.

PCOS i insulinooporność a zdrowie oczu

PCOS i insulinooporność prowadzą często do rozregulowania poziomu hormonów płciowych, co negatywnie wpływa na produkcję i skład łez. U kobiet z PCOS obserwuje się dysfunkcje hormonalne, które mogą sprzyjać występowaniu objawów zespołu suchego oka. Również insulinooporność, poprzez wpływ na poziomy estrogenów i androgenów, może potęgować dolegliwości i pogarszać codzienny komfort pacjentek.

Insulinooporność jako czynnik ryzyka

Insulinooporność to stan, w którym komórki słabiej reagują na działanie insuliny, co prowadzi do jej nadprodukcji i zaburzeń metabolicznych (cukrzyca typu 2, otyłość, nadciśnienie). Wpływa również na zdrowie oczu – może wywoływać przewlekły stan zapalny uszkadzający gruczoły łzowe oraz zaburzać funkcjonowanie gruczołów Meiboma. Wysoki poziom androgenów i osłabione mikrokrążenie mogą dodatkowo pogłębiać dysfunkcje odpowiedzialne za nawilżenie oka (Optometry Advisor, 2024).

Leczenie ZSO u pacjentek z PCOS i IO

W leczeniu zespołu suchego oka współwystępującego z PCOS lub insulinoopornością szczególnie ważne jest całościowe podejście obejmujące leczenie objawowe, poprawę stylu życia i kontrolę ogólnego stanu zdrowia.

Dieta

Odpowiednio zbilansowane żywienie wspomaga funkcję filmu łzowego. Warto sięgać po produkty bogate w kwasy omega-3 i witaminy, a ograniczać przetworzoną żywność i tłuszcze nasycone, które nasilają stany zapalne.

Leczenie farmakologiczne

Najczęściej stosuje się preparaty nawilżające (sztuczne łzy, żele, maści). W przypadku przewlekłego stanu zapalnego pomocne bywają leki o działaniu przeciwzapalnym.

Zabiegi okulistyczne

W bardziej zaawansowanych przypadkach stosuje się zatyczki do punktów łzowych, by zatrzymać łzy na powierzchni oka. Coraz popularniejsze są także zabiegi takie jak LipiFlow®, IPL czy fotobiostymulacja – wspierające pracę gruczołów Meiboma.

Leczenie zaburzeń hormonalnych

Terapia hormonalna (w tym leki przeciwandrogenowe) stosowana w PCOS może poprawiać również stan powierzchni oka. W przypadku insulinooporności korzystne efekty przynosi metformina, poprawiająca wrażliwość tkanek na insulinę.

Suplementacja i redukcja stresu Wspierająco stosuje się suplementy zawierające witaminy D, E oraz omega-3. Ograniczenie stresu również może pomóc w zmniejszeniu dolegliwości.

Profilaktyka i codzienna pielęgnacja

Regularne stosowanie nawilżających kropli, unikanie klimatyzacji i dymu, przerwy w pracy przy komputerze (reguła 20-20-20), ciepłe kompresy na powieki i higiena brzegów powiek – to ważne elementy profilaktyki ZSO.

Podsumowanie

Zespół suchego oka to przewlekła choroba, która może znacząco pogarszać jakość życia – szczególnie u pacjentek z PCOS lub insulinoopornością.

Hormonalne zaburzenia i przewlekłe stany zapalne wpływają niekorzystnie na gruczoły odpowiedzialne za produkcję łez. Szybka diagnostyka i kompleksowe leczenie – obejmujące farmakoterapię, wsparcie okulistyczne i endokrynologiczne oraz zmiany stylu życia – pozwalają skutecznie łagodzić objawy i poprawiać komfort codziennego funkcjonowania.

W przypadku podejrzenia ZSO – szczególnie u kobiet z zaburzeniami hormonalnymi – wskazana jest konsultacja z okulistą i wdrożenie indywidualnego planu leczenia.

Piśmiennictwo:

1. Atikah A, Suzana M, Wan Haslina WAH, et al. Randomised controlled trial on effects of topical insulin compared to artificial tears and normal saline on tear inflammatory mediator levels and clinical parameters in diabetics with dry eye disease. Cont Lens Anterior Eye. Published online December 15, 2024. doi:10.1016/j.clae.2024.102346